Planowanie na rzecz równości i integracji nie jest opcjonalne – jest konieczne. Miasta, które nie uwzględniają różnorodności swoich mieszkańców, nie mogą być zrównoważone. Włączenie osób niepełnosprawnych do procesów decyzyjnych pozwoli stworzyć przestrzenie, które są dostępne, przyjazne i funkcjonalne dla wszystkich. Urbaniści, liderzy miast i mieszkańcy mają wspólny cel – uczynić miasta lepszym miejscem do życia dla każdego. Aby to osiągnąć, musimy przestać myśleć o niepełnosprawności jako o wyjątkowym przypadku i zacząć traktować ją jako integralną część naszego społeczeństwa. W artykulee przedstawiam wnioski z badań oraz praktyczne wskazówki dla urbanistów, projektantów i decydentów.

Miasta jutra, to miasta inkluzywne - czas na zmiany myślenia i modelu zarządzaniu miastami

Współczesne miasta muszą zmierzyć się z wyzwaniem tworzenia przestrzeni dostępnych i sprawiedliwych dla wszystkich mieszkańców. Jednym z kluczowych aspektów tej transformacji jest uwzględnienie różnorodności i potrzeb osób z  niepełnosprawnościami w procesach planowania i projektowania miast. Bowiem osoby z niepełnosprawnościami (OzN) na całym świecie – blisko 1,3 miliarda ludzi – wciąż spotykają się z wykluczeniem przestrzennym i społecznym, które ogranicza ich codzienne życie. Jakie zmiany są konieczne, aby przestrzenie miejskie stały się bardziej inkluzywne, były narzedziem integracji a nie wykluczenia? 

Niepełnosprawność a wykluczenie przestrzenne, czyli dlaczego różnorodność powinna stać się podstawą planowania

Tradycyjne praktyki planowania przestrzennego często opierają się na stereotypowym modelu "przeciętnego człowieka", pomijając różnorodność potrzeb pozostałych mieszkańców. Taki ableizm prowadzi do marginalizacji społecznej i ograniczenia dostępu do przestrzeni miejskich, transportu, mieszkań czy miejsc pracy. Wykluczenie przestrzenne dotyka codziennego życia: ogranicza możliwość swobodnego przemieszczania się, kontaktów towarzyskich, pracy, nauki i rekreacji. Dla 1,3 miliarda osób z niepełnosprawnościami na świecie, kluczowym wyzwaniem jest stworzenie przestrzeni uwzględniających różnorodność i potrzeby wynikające z wieku, płci czy kultury.Jeśli poważnie myślimy o inkluzyjnych miastach, konieczna jest zmiana sposobu, w jaki planujemy i projektujemy przestrzenie.

Sprawiedliwość dla Osób z Niepełnosprawnościami jako fundament planowania

Aby przeciwdziałać wykluczeniu, konieczne jest wdrożenie sprawiedliwych praktyk w zarządzaniu miastami oraz przyjęcie ram planowania równości i inkluzywności. Planowanie przestrzenne powinno być oparte na zasadach sprawiedliwości dla osób niepełnosprawnych. W tym podejściu kluczowe są takie wartości, jak intersekcjonalność, zrównoważony rozwój solidarność międzyruchowa, samostanowienie i równość.  Należy skupić się na różnorodnych doświadczeniach ludzi, uwzględniając ich potrzeby w codziennym użytkowaniu przestrzeni. Co to oznacza w praktyce?

  1. Zrozumienie różnorodnych doświadczeń ciała i umysłu. Urbaniści powinni uwzględniać, jak różne grupy osób doświadczają przestrzeni miejskich. Społeczeństwo musi odejść od postrzegania osób z niepełnosprawnościami jako „mniejszości”. Niepełnosprawność jest naturalną częścią życia i każdy z nas może jej doświadczyć. Kluczowe jest przyjęcie różnorodności umysłów i ciał oraz skonfrontowanie się z ableizmem w planowaniu miejskim.
  2. Projektowanie oparte na wiedzy obywateli. Decyzje dotyczące przestrzeni muszą wynikać z konsultacji z mieszkańcami, zwłaszcza osobami niepełnosprawnymi.
  3. Inkluzywne praktyki zarządzania i projektowania. Opracowanie inkluzywnych przestrzeni wymaga współpracy z osobami dotkniętymi wykluczeniem. Urbanistyka musi uwzględniać różnorodność sposobów, w jakie ludzie doświadczają przestrzeni. Współtworzenie przestrzeni z mieszkańcami, uwzględnianie ich wiedzy i doświadczeń to podstawa skutecznego planowania.
  4. Rezygnacja z modelu "przeciętności". Planowanie dla przeciętnego użytkownika ogranicza dostępność przestrzeni dla osób o innych potrzebach.

  5. Zmiana narracji o niepełnosprawności. Społeczeństwo musi odejść od postrzegania osób z niepełnosprawnościami jako „mniejszości”. Niepełnosprawność jest naturalną częścią życia i każdy z nas może jej doświadczyć. Kluczowe jest przyjęcie różnorodności umysłów i ciał oraz skonfrontowanie się z ableizmem w planowaniu miejskim.

 

Jak zmienić mienić narrację o niepełnosprawności?

Postrzeganie niepełnosprawności jako deficytu jest głęboko zakorzenione w praktykach planistycznych. Należy zmienić tę narrację, traktując niepełnosprawność jako naturalną część życia ludzkiego. Każdy w pewnym momencie swojego życia doświadczy ograniczeń zdrowotnych – czy to trwałych, czy tymczasowych. Aby zmienić sposób myślenia o niepełnosprawności w urbanistyce, konieczne jest:

  • Uznanie różnorodności: Ludzie różnią się pod względem wieku, płci, kultury czy sprawności. Każda z tych różnic zasługuje na uznanie.
  • Krytyczne spojrzenie na ableizm: Należy kwestionować normy i praktyki, które systematycznie wykluczają osoby niepełnosprawne.
  • Promowanie równości w dostępie do przestrzeni: Wszystkie osoby, niezależnie od swoich możliwości, mają prawo do korzystania z miast na równych zasadach.

Wdrażanie inkluzywnych praktyk planowania i projektowania

Aby stworzyć inkluzywne miasta, konieczne są zmiany w trzech kluczowych obszarach:

  1. Inkluzywne planowanie i projektowanie przestrzeni miejskich. Każdy projekt powinien uwzględniać różnorodność użytkowników – od osób starszych, przez dzieci, po osoby z różnymi formami niepełnosprawności.
  2. Zarządzanie miastami. Decyzje dotyczące rozwoju przestrzennego powinny być podejmowane w duchu sprawiedliwości i inkluzywności. Przestrzenie publiczne, transport i mieszkania muszą być dostępne dla wszystkich.
  3. Edukacja i przywództwo. Liderzy miast muszą być świadomi, jak ich decyzje wpływają na różne grupy społeczne. Konieczna jest edukacja urbanistów i liderów, aby zrozumieli i wdrożyli inkluzywne praktyki.

Dlaczego inkluzywność jest kluczowa?

Planowanie równości i inkluzywności to nie tylko spełnienie wymogów prawnych, takich jak Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami, czy w Polsce realizacja programu Dostępność Plus, ale przede wszystkim budowanie społeczności, które są bardziej zrównoważone i odporne na przyszłe wyzwania. Brak inkluzyjności prowadzi do marginalizacji i izolacji, co w dłuższej perspektywie negatywnie wpływa na rozwój społeczny i gospodarczy.

Planowanie na rzecz równości i integracji nie jest opcjonalne – jest konieczne. Miasta, które nie uwzględniają różnorodności swoich mieszkańców, nie mogą być zrównoważone. Włączenie osób niepełnosprawnych do procesów decyzyjnych pozwoli stworzyć przestrzenie, które są dostępne, przyjazne i funkcjonalne dla wszystkich.

Urbaniści, liderzy miast i mieszkańcy mają wspólny cel – uczynić miasta lepszym miejscem do życia dla każdego. Aby to osiągnąć, musimy przestać myśleć o niepełnosprawności jako o wyjątkowym przypadku i zacząć traktować ją jako integralną część naszego społeczeństwa.

Podsumowanie

Tworzenie inkluzywnych przestrzeni miejskich wymaga zmiany podejścia do planowania i projektowania. To nie tylko kwestia dostosowania infrastruktury, ale także zmiany sposobu myślenia o różnorodności i potrzebach mieszkańców. Miasta przyszłości muszą być otwarte na wszystkich – niezależnie od ich zdolności, wieku czy pochodzenia. Planowanie inkluzywne to nie tylko narzędzie urbanistyczne, ale także wyraz szacunku dla różnorodności i godności każdego człowieka. By uczynić miasta bardziej sprawiedliwymi i dostępnymi, konieczna jest współpraca, edukacja i zaangażowanie na wszystkich szczeblach zarządzania przestrzenią miejską.